الرسالة العلویة فی فضل امیرالمؤمنین (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابوالفتح کراجکی (متوفای ۴۴۹ق) |
| موضوع | فضائل علی بن ابی‌طالب |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دلیل ما |
الرّسالَةُ العَلَویة فی فَضلِ أمیرالمؤمنین(ع) عَلی سائرِ البَرّیة سِوی سیدنا رَسولُ الله(ص) کتابی کلامی به زبان عربی اثر ابوالفتح کراجکی (درگذشت ۴۴۹ق) است که به موضوع تفضیل علی بن ابی طالب(ع) پرداخته است. مؤلف در این اثر، کتاب را در سه قسم آورده و به افضلیت علی(ع) از طریق قرآن، ویژگی‌های امام و جواب به شبهات وارده درباره امام می‌پردازد. این رساله که از اعتقادات شیعه بحث می‌کند با عنوان «التفضیل» نیز شهرت دارد.
درباره مؤلف
شیخ ابوالفتح، محمد بن علی کراجکی طرابلسی در قرن چهارم هجری به دنیا آمد. او از درخشانترین چهرههای علمی نیمه اول قرن پنجم هجری و معاصر با شیخ طوسی و فقیه، اصولی، ریاضیدان، ستاره شناس، ادیب و آگاه به علوم حدیث، فلسفه، کلام، نحو، اخلاق، تاریخ، رجال، تفسیر و پزشکی بود. وی از شخصیتهای بزرگی مانند شیخ مفید و سید مرتضی بهره برده و بیش از ۸۰ تألیف دارد.
نام کتاب
این اثر با نام‌های دیگری نیز شهرت دارد:
- التفضیل که در کتاب‌های لؤلؤ البحرین، امل الآمل، ریاض العلماء و روضات الجنات ذکر شده است.
- تفضیل امیر المؤمنین که مجلسی در بحار و آقا بزرگ در الذریعه نام برده است.
- تفضیل علی که در الذریعه نام برده شده است.
- الرسالة العلویة فی فضل أمیر المؤمنین علیه‌السلام علی سائر البریة سوی سیدنا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله.
ساختار
مولف، مطالب خود را به صورت پیوسته و با کلمه فصل، مباحث را از همدیگر تفکیک می‌کند و در هر فصل به بیان یکی از فضائل امام علی(ع) می‌پردازد که سبب برتری آن حضرت بر دیگران است. این اسباب در واقع احادیثی از رسول خدا یا منقبت و ویژگی‌ای است که آن حضرت دارا بوده است.
مؤلف با توضیحی کوتاه درباره این فضیلت‌ها، به نقل روایات آنها پرداخته و با ذکر سلسله اسناد، آنها را آورده است. سپس توضیح می‌دهد که این احادیث یا گزارش‌ها چگونه بر فضل و برتری علی (ع) بر دیگران دلالت می‌کند.
از آنجا که مؤلف، خود از عالمان و محدثان کهن است نیازی به ذکر مصادر نبوده و در واقع، روایات او منبعی برای کتب بعدی مثل بحارالانوار علامه مجلسی است.
خود مؤلف نیز تلاش کرده روایات و احادیث را با اَسناد روایات محدثان غیر شیعه نقل کند و به روایات فریقین توجه داشته است؛ چنانکه ابتدا از آیات قرآن استدلال آورده و از دلیل عقلی نیز بهره برده است.
محتوا
کتاب با مقدمه‌ای از محقق شروع شده که با اشاره به اینکه، مسئله امامت یکی از مهم‌ترین اصول دین به شمار می‌رود، چنین ذکر می‌کند که بهترین امت بعد از رسول خدا(ص) و امام علی(ع) است و خصوصیاتی در علی(ع) است که در غیر او یافت نمی‌شود و برخی از این خصوصیات را چنین برمی‌شمرد:
- نزول قرآن در مورد مقام و منزلت او (حدود ۳۰۰ آیه)
- کیفیت ولادت او
- علم او(از قبیل فقه، قرآن، تفسیر، بلاغت و فصاحت)
- قضاوت حضرت
- مکارم و سجایای اخلاقی او (از قبیل حلم، کرم، سخاوت، شجاعت و فتوت)
- سیاست و رهبری جامعه
- زهد و عبادت او.
وی در ادامه ۲۳ اثر که در شأن حضرت علی(ع) نوشته شده را می‌شمرد.
محقق در ادامه به بیان زندگی‌نامه مؤلف، سپس به بیان اسامی چهارگانه کتاب که مولف، آن را به چه نامی نام‌گذاری کرده است پرداخته و در نهایت نام «الرسالة العلویة» را مورد تأیید خود می‌داند. سپس به اصل کتاب پرداخته که مشتمل سه قسم با زیر مجموعه‌ای از تعدادی فصول است:
- قسم اول: فی آلاثار
در این قسم به اثبات برتری حضرت علی(ع) از طریق آیات قرآن می‌پردازد و با استناد به آیه مباهله و منظور از لفظ «انفسنا» که حضرت علی(ع) است، افضلیت حضرت را ثابت کرده و در ادامه به وسیله برخی از روایات از قبیل حدیث مؤاخات و حدیث طیر و... و برخی روایات دیگر، افضلیت حضرت علی بر سائر مردم را اثبات می‌کند و گاهی در ذیل این روایات روایاتی نیز از اهل سنت که برای اثبات مدعی خود بیان می‌کنند را ذکر کرده و آن را رد می‌کند.
کراجکی همچنین به نقل روایاتی می‌پردازد که ابن شاذان از طرق اهل تسنن در مضمون افضلیت حضرت آورده و بدین وسیله به اثبات مدعا می‌پردازد.
- قسم دوم: فی الاعتبار
در این قسمت ویژگی‌هایی از حضرت می‌شمرد که دلالت بر افضلیت او می‌کند مانند: سابقه حضرت در اسلام، لیلة المبیت، مقامات حضرت در جهاد، جایگاه حضرت در جنگ‌های احد، خندق و احزاب.
در ادامه، اجماع سید مرتضی را مبنی بر اینکه علی(ع) افضل امت بعد از پیامبر(ص) است، بیان می‌کند.
- قسم سوم: در جواب بعضی از شبهات وارد بر افضلیت امام علی(ع) بر تمام خلق غیر از پیامبر خاتم.
نخستین مطلب در فصل نخست کتاب استدلال بر برتری امیرالمؤمنین(ع) بر دیگران به آیه مباهله از قرآن است که بیانگر اتحاد نفس امیرالمؤمنین با پیامبر است و همین مضمون در روایات متعددی از رسول الله(ص) درباره امام علی نیز وجود دارد. به عنوان نمونه سخن پیامبر درباره امام علی(ع) برای فرستادنش به سوی مردم طائف لأبعثنّ إليهم رجلا هو منّي كنفسي، وچون امیرالمؤمنین قائم مقام نفس رسول الله است در نتیجه او نیز بر هر کس که رسول الله بر او برتری دارد؛ برتری دارد واین مطلب ثابت است که پیامبر(ص) بر تمام خلق خدا برتری دارد. آخرین فصل کتاب اختصاص به شبهه‌ای درباره برتری امیرالمؤمنین بر دیگر انبیاء دارد به این صورت که به آنان وحی می‌شده و به امام علی(ع) وحی نمی‌شده است. پاسخ شبهه این است که وحی گاهی به معنای الهام است و این دلیل برتری نیست ( و تمام پیامبران بهره‌مند ازوحی نبوده‌اند بلکه گاهی به آنها الهام می شده یا در خواب مطلبی را دریافت می کرده اند)چنان‌چه اگر به یک نفر از اهل سنت بگویند مادر موسی به این دلیل که به اووحی(الهام) شده برتر از عایشه است او نمی پذیرد؛ همان گونه نیز اگربه یک نفر شیعه بگویند مادر موسی به این دلیل از حضرت فاطمه(س) است او نمی‌پذیرد.
چاپ
کتاب توسط انتشارات دلیل ما در یک جلد و ۱۶۸ صفحه و با تحقیق عبد العزیز کریمی، در سال ۱۳۸۵ش در قم منتشر شده است. این چاپ در پایان نیز فهرست آیات، احادیث، اعلام، طوایف و قبایل، اماکن، وقایع و ایام، کتب وارده در متن، مصادر تحقیق و فهرست محتویات را ذکر می‌کند.
پانویس
منابع
- کراجکی، ابوالفتح، الرسالة العلویة فی فضل أمیر المؤمنین علیه‌السلام علی سائر البریة، قم، دلیل ما، ۱۴۲۷ق.
- الرسالة العلویة فی فضل أمیر المؤمنین، کتابخانه دیجیتال نور.
- کتاب‌های فضایل اهلبیت
- کتاب‌های شیعیان درباره امام علی
- کتاب‌های کلامی (عربی)
- کتاب‌های کلامی شیعه قرن ۵ (قمری)